Ochrona przyrody przez leśników, obszary leśne w europejskiej sieci Natura 2000, rośliny i zwierzęta chronione w lesie, to tematy powiązane ściśle ze sobą. Obszary leśne Natura 2000 tworzą system, sieć ekosystemów, które mają wspólne cechy łączące je w twór przyrody zwany potocznie lasem. Jest to jednak las o szczególnych walorach i szczególnym znaczeniu. Wypełnieniem, treścią tych lasów są rośliny i zwierzęta chronione. Natomiast informacja o systemie i jego zawartości dostępna jest w opracowaniach, którymi dysponują leśnicy. Stan i kondycja tych obszarów leśnych w dużym stopniu zależna jest od leśników sprawujących nad nimi opiekę czyli ochronę. To oni dysponują na bieżąco kompletną wiedzą na temat obiektów przyrodniczych i monitorują zachodzące w nich zmiany.

Zatem zagłębiając się w wiedzę zawartą w każdym temacie priorytetowym z osobna nie sposób pominąć innych tematów. Wskazanie powiązań i treści tematów priorytetowych jest bardzo ważnym elementem edukacji dzieci i młodzieży. W każdej z kategorii konkursowych można wyeksponować tematy priorytetowe i ukazać dzieciom i młodzieży obowiązki ochrony tych obiektów, popularyzacji wiedzy o nich oraz uwrażliwić na ich piękno i unikalny charakter. Obszary Natura 2000 nie są uznane w granicach każdego nadleśnictwa. W związku z tym na obszarach leśnych gdzie nie jest ona obecna, trzeba skupić się na innych tematach priorytetowych. Wszystkie formy prawne ochrony przyrody (rezerwaty, pomniki przyrody, użytki ekologiczne itp.) w granicach Natury wchodzą w jej skład. Ale nie one są jedynym kryterium uznania Natury. Aby uzyskać informacje na temat powodów uznania trzeba dotrzeć do nadleśnictwa, które z racji sprawowania zarządu na tymi terenami jest w ich posiadaniu. W opracowaniu "Program Ochrony Przyrody", którym dysponuje każde nadleśnictwo nie zawsze odnajdziemy informacje na temat Natury, ponieważ mają one charakter dynamiczny z uwagi na postępujące procesy uznawania. Pewien zakres wiarygodnej wiedzy można uzyskać na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska. Placówki naukowe lub organizacje ekologiczne często przekazują informacje na temat uznawania obszarów, stanowisk występowania gatunków, które nie potwierdzają się w rzeczywistości. Natomiast walory przyrodnicze tych terenów są wartością stabilną, niezmienną w krótkim czasie i dla organizacji np. pleneru, zajęć edukacyjnych, wystarczą dotychczasowe informacje na ten temat, które na pewno można uzyskać w nadleśnictwie. Dostępność ciekawych terenów Natury 2000 jest różna, zależna od położenia placówki biorącej udział w konkursie. Jeśli dostęp wiąże się z wyjazdem autokarowym na dłuższą odległość, to może lepszym rozwiązaniem będzie, przekazanie dzieciom i młodzieży, wiedzy jedynie o historii powstania Natury 2000, prezentacji wydruków map z lokalizacją obszarów w danym regionie, podstawach uznania oraz omówienia walorów przyrodniczych i najciekawszych obiektów. Dużo prostszą sprawą jest zapoznanie z roślinami i zwierzętami chronionymi na terenach leśnych w danym regionie, czy dokładniej, najbliższym nadleśnictwie lub najbliższym lesie w okolicy placówki przeprowadzającej działania konkursowe. Plansze prezentujące rośliny i zwierzęta chronione są na ogół dostępne, powinny być w każdym nadleśnictwie. Obejrzenie w naturze, lokalnie występujących gatunków, nie jest sprawą prostą z uwagi na poruszanie się i dostępność zwierząt. W przypadku roślin, stanowiska występowania są stabilne ale nie zawsze można je odnaleźć z powodu różnej poru wzrostu, kwitnienia i owocowania. Należy liczyć się z faktem poufności informacji o dokładnym miejscu występowania danej rośliny (szczególnie w sytuacji bardzo rzadko występujących gatunków) z powodu przypadków wykopywania, niszczenia i kradzieży tych egzemplarzy. Leśny patrol może jednak przyczynić się do odnalezienia kolejnych stanowisk chronionej rośliny dotąd nie zarejestrowanych. Wówczas trzeba ten fakt zgłosić gospodarzom terenu leśnego czyli leśnikom.

Wykaz występujących lokalnie, chronionych i nie chronionych lecz rzadko występujących gatunków oraz siedlisk przyrodniczych jest dostępny w każdym nadleśnictwie. Stąd współpraca z leśnikami jest niezbędna w realizacji tego tematu priorytetowego. Warto skorzystać z profesjonalnie wykonanych tablic obrazujących rośliny i zwierzęta objęte prawną ochroną. Są one na ogół dobrze wykonane, oddające wiernie barwy. W naturze łatwiej jest oglądać środowisko, w którym występuje dany gatunek rośliny, niż zaobserwować w szczegółach jej kształty i barwy. W przypadku krzewów chronionych, oczywiście obserwacja jest lepsza w naturze.

W kategorii "Las w sztuce" atrakcyjne jest tworzenie obrazów zwierząt chronionych w plenerze, ale musimy pamiętać, że należy wcześniej uzyskać pozwolenie od wojewódzkiego konserwatora przyrody na wykonywanie tych prac. Zasady ochrony, ustala prawo o ochronie przyrody i trzeba się do tego dostosować.

Trzeci temat priorytetowy czyli ochrona przyrody przez leśników jest stosunkowo najłatwiejszym tematem do realizacji. Leśnicy wykonują szereg dosyć prozaicznych czynności, które mają znaczenie w ochronie przyrody. Coroczna inwentaryzacja występowania gatunków chronionych jest dość żmudną pracą ale zapewniającą skuteczną ochronę i dającą szansę na podjęcie działań ratowniczych w przypadkach zagrożenia występowania tych gatunków. Przed każdym zabiegiem gospodarczym na każdym fragmencie lasu, praktycznie wykonywane są czynności oceny sytuacji i zagrożeń dla rzadkich gatunków zwierząt i roślin, niekoniecznie chronionych prawem. Szereg tych prac wymaga dość bogatej wiedzy i doświadczenia. Należy skorzystać z tych atutów leśników przenosząc ta wiedzę na dzieci i młodzież w sposób przyjęty w danej kategorii konkursu. Warto zapoznać się w naturze z wykonywaniem tych prac aby młodzi ludzie umieli podjąć odpowiednie działania ratujące przyrodę w swoim życiu.

Trzeba pamiętać o dobrym udokumentowaniu działań konkursowych z wymienieniem nie tylko charakteru tych prac ale również powiązania z tematami priorytetowymi. W sprawozdaniu należy wymienić miejsce odbywania się zajęć edukacyjnych, plenerów, patroli a przypadku bytności na obszarach Natury 2000 wyraźnie zaznaczyć ten fakt.

Teksty: Andrzej Rosiński - merytoryczny koordynator konkursu